ایران شهرساز

مسجد جامع عتيق يا مسجد جمعه يا مسجد جامع يا مسجد آدينه، از كهن ترين مساجد قديمي شيراز است كه در مشرق شاهچراغ قرار دارد. اين مسجد دو ايواني در سال 281 ه.ق. به دستور عمروليث صفاري ساخته شد. ساختمان مسجد كه اولين هسته تاريخي شهر شيراز است مشتمل بر بنايی مرتفع است كه داراي چندين حجره و شبستان است و برخي قسمت هاي آن دوطبقه مي باشد. اين مسجد داراي 6 درب ورودي و خروجي بوده است. يك درب در ضلع شمالي، يك درب در ضلع جنوبي، دو درب در ضلع غربي و دو درب در ضلع شرقي. درب ورودي ضلع شمالي به دوازده امام معروف است و كتيبه اي بر فراز آن قرار گرفته است كه در دوره صفوي و در سال ( 1031 ه.ق. ) به خط علي جوهري نگاشته شده است اين كتيبه تاريخ مرمت مسجد را در سال مذكور بيان مي نمايد. سر در شمالي مسجد با كاشي مقرنس كاري شده است. صحن مسجد با مساحت 1672 متر مربع با سنگ هاي مرمر مفروش بوده و در دالان هاي ورودي مسجد چندين سنگاب وجود داشته كه هميشه پر آب بوده تا موقع ورود اشخاص به مسجد، ابتدا پاي خود را بشويند و وضو بگيرند و پس از آن وارد صحن شوند. هم اينك يكي از اين سنگاب ها كه قطر داخلي آن نزديك به يك متر است و ناحيه خارجي آن دوازده ضلعي است، هم چنين در اطراف آن نقش و نگارهايي وجود ادرد و گرداگرد آن آيات قرآني و اسلامي نگاشته شده است. در وسط صحن مسجد، بنايي مكعب شكل از گچ و سنگ ساخته شده است كه نزديك به يك متر از سطح زمين بلندتر است و گرداگرد آن را ايواني به عرض دو متر فرا گرفته است. اين بنا كه در سال 752 ه.ق به دستور شاه شيخ ابواسحاق اينجو حاكم فارس، ساخته شده، دارالمصحف، بيت المصحف، خدايخانه و يا خداخانه خوانده مي شود و اين بدان جهت است كه در اين مكان علاوه بر قرآن هايي تاريخي به خط اميرالمؤمنين علي (ع)، امام حسن (ع)، امام صادق (ع) و چند تن از صحابه پيامبر و تابعين او نگاهداري مي شده است. محل تلاوت قرآن نيز بوده است. همچنين در اين مكان قرآني به خط عثمان خليفه سوم وجود داشته كه چندين قطره خون وي، به هنگام قتلش بر روي آن ريخته است و به همين جهت برخي اين مكان را قبر عثمان يا دفتر عثمان نيز خوانده اند. مسجد جامع عتيق با مرور زمان و در اثر زلزله هاي متعدد در دوره هاي متعدد رو به ويراني نهاده كه تاكنون نيز چندين بار مرمت شده است. تاريخچه مرمت اين مسجد با توجه به كتيبه هاي موجود عبارت است از: 1. در سال 973 ه.ق. در زمان حكومت شاه طهماسب اول صفوي. 2. در سال 1026 ه.ق. و 1027 ه.ق. در زمان حكومت شاه عباس كبير. 3. در سال 1092 ه.ق. در زمان سلطنت شاه سليمان صفوي. 4. در سال 1318 ه.ش. از جانب اداره باستان شناسي فارس. خدايخانه نيز پس از تخريب و از بين رفتن برخي از كتيبه هايش، از جانب اداره باستان شناسي فارس و با همياري واجد كاتب، سيد آقا بزرگ نسابه، صرافت، رحيم صميم، سيد هاشم، در سال 1326 ه.ش. كاملا" مرمت شد. اين مسجد در ديماه 1310 با شماره 72 به ثبت تاريخي رسيد.