افزایش امنیت اجتماعی فضاهای عمومی بخصوص پارک ها با استفاده از اصول CPTED

Crime Prevention Through Enviromental Design

مقدمه :

مفهوم CPTED

جلوگیری از جرم توسط طراحی محیط یا CPTED مفهوم نسبتاً جدیدی است. استفاده از عوامل فیزیکی محیط برای حمایت بشر علیه خطرات از زمان غارنشینان متداول بوده است. مشکل خلق محیطی تدافعی ، که همزمان امنیت را از نظرجنبه های فیزیکی و روان شناسی تأمین کند تاکنون حل نشده است. آمیزه ای از این دو ماهیت مفهوم CPTED است.

هدف CPTED کاهش فرصت برای رخ دادن جنایت است. این کاهش که از طریق طرح فیزیکی به دست می آید. به طور همزمان هم موجب به تعویق انداختن جنایت و هم استفاده صحیح از محیط زیست می شود.

CPETED طرح هایی را پیشنهاد می کند که با حذف محل پاتوق تبه کاران، امنیت را تأمین کرده، ساختار دژهای نظامی را به حداقل رسانده و در جاهایی که لازم است این طرح را با طراحی های مناسب کامل می کند و فشارهای منفی را کاهش می دهد.

ضرورت کاربرد CPTED در ایران

عواملی از قبیل گذر از جامعه سنتی به جامعه صنعتی بر اثر مقتضیات شرایط بیرونی نه بر مبنای نیازها و سیر درونی جامعه ، نرخ بالای رشد جمعیت (3%) و جوان بودن جامعه ایرانی، وجود تنش های سیاسی و جنگ تحمیلی از سال 68 – 59 ، مشکلات سنگین اقتصادی، کاهش درآمد، شیوع بیکاری و از همه مهمتر روحیه افسرده و ناامید جامعه سبب گسترش نابهنجاری های اجتماعی در فضای عمومی به خصوص پارکها شده است.(افشار، دخی). CPTED بر آن است تا از طریق راهکارهای خود از بروز این مشکلات جلوگیری کند.

تاریخچه CPTED

استراتژی CPTED بر توانایی هایی تکیه می کند که به متخلف کمک می کند تا بر عمل خلاف خود غلبه کند. در دهه Elizabeth wood 1960 خط مشی هایی (guideline) برای مبحث امنیتی به شرکت Chicago Housing Authority ارائه داد. نتایج کار او نظارت طبیعی را بر روی شکل های طراحی بهبود داد. اگر چه خط مشی هایش هرگز کامل نشد اما بر روی منشأ بعضی از افکار که به CPTED منجر شد مؤثر بود.

Jane JaCob در کتاب (مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی) بیان می کند که تنوع و حیات شهری بوسیله طراحان شهری و استراتژی های دوباره سازی شهری نابود می شوند او با اصول طراحی شهری زمانش مبارزه کرد. JaCob در کتاب خود به سه نگرش که یک خیابان شهری را سالم می سازد اشاره کرد که شامل : تعیین حدود واضح حوزه خصوصی و عمومی ، تنوع عملکرد ، افزایش تردد عابرین پیاده.

تز دکتری Schlom Angel با موضوع (کاهش جرم از طریق طراحی شهری) در سال 1968 یک مطالعه بر روی جرم های خیابانی در Oakland بود در بیانات او آمده است که : محیط فیزیکی می تواند اثرات مستقیمی بر روی بستر جرم به وسیله طرح قلمروها ، کاهش یا افزایش دسترسی ها ، به وسیله تقویت مرزها داشته باشد. او بیان کرد که جرم ارتباط معکوسی با فعالیت در خیابانها دارد و یک محیط باریک اجتماعی به طور خاصی نسبت به جرم آسیب پذیر است. زیرا فعالیت ها را محدود می کند و برای افراد ارتکاب جرم را آسان تر می کند. جرم شناس Jeffery C.Ray بر اساس نتایج و محققان قبلی نظریه CPTED در دهه 70 ارائه داد کتاب Jeffery در سال 1971 بنام «جلوگیری از جرم با استفاده از طراحی محیط» وارد بازار شد. نظریه Jeffery CPTED از تجربه اش با اجرا کردن پروژه ای در Washingtondss بر می‌خیزد که تلاش کرد محیط مدرسه جوانان ناحیه را کنترل کند. Jeffery در نظریه‌اش بر روی نقش محیط فیزیکی در ایجاد تجربیات هنجار و ناهنجار مختلفی که ظرفیت تغییر رفتارش را دارد، تأکید می کند.

بنا به دلایلی کار Jeffery در سراسر دهه 1970 فراموش شد. تئوری وی زمانی استفاده شد که جهان می خواست برای پیشگیری از جرم با استفاده از CPTED، تئوری کاملی را ارائه دهد.

موافقان تئوری Jeffery ، Osecar Newman ، George Rand بودند که در پژوهش های تجربی در اوایل دهه 1970 ارتباط بین محیط و جرم را بررسی کردند. Oscar Newman‌ به عنوان یک معمار بر روی شکل های طراحی خاص تأکید کرد. موضوعی که در تئوری Jeffery در نظر گرفته نشده بود.

کتاب Newman به نام «فضای قابل دفاع» در سال 1972 وارد بازار شد. Newman فضای قابل دفاع را این گونه تعریف می کند:

فضای قابل دفاع واژه ای است که برای سلسله ای از نظام های فضایی، راه حل هایی مانند موانع واقعی و نمادین، قلمروهای تعریف شده و نظارت بیشتر را ارائه می دهد تا یک محیط را به کنترل ساکنین درآورد. فضای قابل دفاع در یک محیط مسکونی ،به گونه ای سامان داده می شود که امنیت خانواده ها، همسایگان و دوستان را تأمین کند.

تئوری فضای قابل دفاع بیان می کند که بعضی از طرح ها بطور نسبی زمینه بهتری را برای وقوع اعمال جنایی ایجاد می کند. مدل Jeffery CPTED که از جرم در زمینه بیولوژیکی و وراثت و روانشناسی جلوگیری می کند کامل تر از مدل Newman است که محیط محدودی را در نظر گرفته است. تئوری سوم (پنجره شکسته) است که توسط Jame.Q پایه گذاری شد. در این تئوری نادیده گرفتن همسایگان بر روی رفتار یکدیگر تأکید شد.

شرکت Candian academician patrieia and paul branting ham کتاب جرم شناسان محیط را در سال 1981 چاپ کردند. بر اساس منابع، یک جرم فقط وقتی می‌افتد که عناصر ضروری حاضر باشند. عناصر شامل: یک قانون، یک متخلف، یک هدف و یک مکان است.

در دهه 1990 Jeffery تئوری ارائه کرد که در آن اظهار نمود که محیط هرگز مستقیماً بر روی رفتار اثر نمی گذارد بلکه فقط بر روی ذهن اثر می گذارد. هر مدلی که از جرم جلوگیری می کند باید هر دو موضوع «ذهن و محیط فیزیکی» را شامل بشود. در سال 1997 یک مقاله به وسیله Greg saville و Gerry Cereland انتشار یافت که حقوقدانان CPTED را ترغیب کرد تا مباحث اجتماعی را پیش از ساخت محیط بررسی کنند.

طراحی محیط و علوم رفتاری

همزمان با تحولاتی که از نیمه دوم قرن بیستم با مقوله شناخت انسان در حوزه های علوم انسانی جهت پاسخگویی بهتر به نیازهای روانی و فیزیکی او انجام می گردد، روانشناسی محیطی به عنوان تخصصی میان رشته ای و با هدف «مطالعه روانشناختی رفتار در ارتباط با محیط های فیزیکی» اهمیت خاصی می یابد. در روانشناسی محیطی رفتار انسان تحت تأثیر عواملی چون عوامل فیزیکی محیط، داده‌های نمادین، داده های طراحی و روح محیط قرار دارد.

میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری دو مقوله رفتار و محیط ، در قالب تئوری های خاصی بیان شده است. «در دیدگاه تعیین کنندگی محیط» محیط نقش تعیین کننده ای در رفتار، ادراک و احساس انسان دارد. در این دیدگاه هر محرکی پاسخ خاص را ایجاد می کند. محیط در چنین دیدگاهی عمدتاً به معنای شرایط اقلیمی و جغرافیایی است، اگر چه قابل تعمیم به محیط مصنوع نیز می باشد.

«دیدگاه امکان دهندگی محیط» محیط فیزیکی را بستری می داند که امکانات و محدودیت هایی که برای رفتار به وجود می آورد اما محیط تعیین کننده رفتار نیست بلکه صرفاً امکان بروز برخی دیگر از رفتارها به وجود می آورد. در این دیدگاه محیط است که بر رفتار انسان تأثیر می گذارد.

«در دیدگاه احتمال دهندگی» ضمن آنکه مردم می توانند رفتارهای مختلفی را در یک محیط داشته باشند و به انگیزه های فردی اهمیت می دهد، ویژگی های طراحی و عوامل محیط مصنوعی را در احتمال بروز رفتارهای خاص مهم می داند.

نکته مهم و قابل تأمل دیدگاه اخیر، مردود دانستن جزمیت طراحی است. بدین معنا که علیرغم تأکید بر ارتباط متقابل معتقد است که طراحی محیط فیزیکی در تعیین روابط اجتماعی نقش کلیدی ندارد بلکه نقش تسهیل کننده و یا محدود کننده را ایفا می کند.

عوامل روانی و اجتماعی رفتار جنایتکارانه

جرم و جنایت از زمانی که بشر فرهنگ یافته و به تمدن رسیده وجود پیدا کرده است. آثاری که در احجاری از معابد و مقبره های مصر قدیم بدست آمده حاکی از رفتار جنایتکارانه مصریان قدیم است منتهی در نزد اقوام ابتدایی به علت ثبات زندگی قبیله ای و دلبستگی شدید افراد به آداب و رسوم رایج جامعه، رفتار مجرمانه در چنین جوامعی کمتر به چشم می خورد، و به همین دلیل مسئله بزهکاری از قلمرو حیات اجتماعی به دور بود ولی با پیدا شدن زندگی شهری و صنعتی و جامعه های پیچیده قوانین اخلاقی نفوذ و قدرت را از دست داده است و قوانین جدید هنوز جای خود را در قلوب افراد چنان که باید و شاید جای نداده اند.

در چنین اجتماعاتی بعضی از آنان فرامن (تابع آداب و رسوم و ارزش های معمول جامعه است) ناقصی داشته و ارزش های اجتماعی خاصی پذیرای طبع آنان نخواهد بود. این قبیل اشخاص را پسیکوپات psychopath ، ضد اجتماعی یا مجرم گویند.

این مجرم نیست که بیمار است بلکه بیمار کل جامعه است در واقع وقتی جامعه نتواند امکانات موجود خود را (مادی و معنوی) بطور متعادل بین اعضاء تقسیم کند و هر کس را سهمی دهد، تناقضاتی در جامعه ایجاد می شود که به ظهور بیماری جامعه به صورت جرم می شود.(افشار، دخی)

بطور عمده چهار نوع جرم در جامعه مشاهده می شود:

جرم عادی: که انحراف از ویژگی های جامعه است که در همه جوامع وجود دارد. مجرمیت امر جامع وی است.

جرم پاره ای: رفتار فرد در پاره ای از موارد خلاف رفتارهای معمول جامعه و در بقیه موارد تابع ضوابط حاکم بر جامعه است.

جرم جمعی: مربوط به معیارها و ضوابط خرده فرهنگ های ویژه ای می باشد که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و افراد با کسب این ضوابط عضوی از این جامعه می‌شوند.

جرم آسیبی: در مواردی ظرفیت تعلیماتی و کنترل جامعه از حدی تجاوز می کند. مانند شهرهای بزرگ و علایم بیماری بصورت نادیده گرفتن قوانین و قواعد در قالب انواع جرایم پدید می آید.

نظریات جامعه شناسان اخیر بر این باور است که وقوع جرم و بزهکاری با محیط وقوع و جرم شرایط آن بسیار مرتبط است. CPTED به دنبال ارائه راه حل جدیدی برای مسئله فرمن است:

«چگونه ممکن است که فضای به گونه ای سامان داده شود که رفتارهای ناهنجار کاهش یابد؟»

قرارگاه رفتاری

بارکر معتقد است یک قرارگاه رفتاری به مجموعه ثابتی از فعالیت و مکان گفته می‌شود که یک فعالیت تکراری یا یک الگو ثابت رفتاری در آن اتفاق بیافتد، طرح خاصی از محیط را دارا باشد و ارتباط مناسبی بین فعالیت تکراری و محیط برقرار نماید که در یک دوره زمانی معین انجام گیرد. یک قرارگاه رفتاری شخص را قادر می‌سازد تا به مجموعه از علایق خود دست یابد.

روابط اجتماعی و معاشرت مردم در قرارگاه رفتاری عمومی صورت می گیرد. آنان جذب قرارگاه رفتاری می شوند، که توانایی و میل به سازگاری با الگوهای ثابت رفتاری که در آن جا، روی می دهد را دارند و برای آن که بتوانند با الگوی رفتاری موجود هماهنگ شوند سعی در سازگاری با محیط فرهنگی اجتماعی آن می نمایند.

مکان هایی که محل تجمع عموم مردم اند باید راحت، دارای نور جذاب، منظره زیبا و کلیه ملزوماتی که بروز فعالیت را موجب می شوند، باشند. اگر چنین قابلیت هایی وجود نداشته باشند این مکان ها به فضاهای مرده تبدیل می شوند نکته بسیار مهم هماهنگی (fit) ، قابلیت (afford) انطباق (synomorphy) و سازگاری (congruence) بین یک الگو رفتاری با محیط فیزیکی است که رفتار در آن به وقوع می پیوندد.

این ویژگی سبب می شود که برخی مکان ها در ارتباط با برخی الگوهای رفتاری مناسب تر بوده و دارای قابلیت بیشتر می باشند. به طور کلی طرح هایی که دارای ویژگی های سازگاری و انعطاف پذیری هستند عمر بیشتری دارند. یک «طرح سازگار» محیط طرحی است که الگوهای ثابت و متفاوت رفتاری را در زمانهای مختلف بدون آن که نیاز به تغییرات فیزیکی داشته باشد در خود جا می دهد و «طرح انعطاف پذیر» طرحی است که ساختار آن برای پاسخگویی به الگوهای رفتاری متفاوت به راحتی قابل تغییر باشد.

بخش مهمی از شخصیت انسان ها در عصر نوین در چگونگی گذران اوقات فراغتشان شکل می گیرند و پارک یک فضای عمومی شهری برای گذران اوقات فراغت است که رابطه مستقیم و عمیقی با سطح فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و سیاسی جامعه دارد. پارک مکانی است که بر اساس نیازهای فیزیولوژیکی و روانی انسان در جهت تسهیل روابط سالم اجتماعی برنامه ریزی و طراحی می گردد.

پارک یک قرارگاه رفتاری است زیرا در فواصل زمانی مشخص الگوهای ثابت رفتاری در آن مشاهده می شود. بی روحی و ملالت فضا اغلب به علت کمبود الگوهای ثابت رفتاری در محیط است. فضاهای سنتی در مقایسه به فضاهای مدرن کمتر با این نقیصه رو به رو بوده اند.

پارک ها به ویژه آنها در مقیاس شهری که فارغ از محدوده ها و عرصه های تعریف شده اجتماعی اند و پذیرای تمامی اقشار و گروههای مردمی از هر صنف هستند، آینه تمام نمای جامعه و دارای حساسیت فضاهای عمومی شهری هر روزه انسانهای ناآشنا را به آشنا تبدیل کرده و محلی برای روابط گروهی و اجتماعی افراد فراهم می‌آورند هیلیر وهنسون از جمله کسانی اند که بر اهمیت چنین تماس هایی در فضاهای شهری تأکید می کنند و معتقدند فراهم آوردن ایمنی در فضای شهری از طریق همین رویارویی است نه جداسازی افراد از یکدیگر، ولی این فضاها از آنجا که تحت مالکیت خاصی نبوده و در نحوه استفاده از آنها نیز کنترل چندانی صورت نمی‌گیرد. لذا در برخی جوامع که با نابسامانی های اجتماعی و فرهنگی رو به رو می‌باشند، بسیار آسیب پذیر می گردند و با نوعی سوء استفاده از طرف طیف گروه‌های مشکل دار رو به رو می باشند، از جمله این فضاها پارکها، به ویژه آنهایی که در مقیاس شهری عمل می کنند، می باشند.

عدم مدیریت کارآمد و فقدان مطالعه و برنامه ریزی جهت ارتقای کیفی گذران اوقات فراغت مردم، این گروه از فضاهای عمومی شهرها (پارک ها) را از عملکرد اصلی خود دور ساخته و آنها را به مکانهای بحرانی و مسئله دار شهری تبدیل ساخته وجود افراد نامطلوب در مکانهای عمومی یکی از مهمترین عوامل کاهش جذابیت این مکانها برای استفاده عموم بخصوص زنان می باشد. این عوامل به تدریج فضاها را به محیط های مردانه تبدیل می نماید و محیطهای شهری مردانه شرایط رشد بزهکاری را سبب می گردد.

به گفته جان لنگ حضور افراد نامطلوب در مکانهای خلوت بیشتر است این گونه افراد در مکانهای خلوت و خالی از مردم ظاهر می شوند، مکانهایی که نحوه طراحی آنها در ایجاد چنین معضلی مؤثرند. بهترین راه حل ایجاد فضاهایی که برای همه جذابیت داشته باشد.

جلوگیری از ناهنجاریهای اجتماعی از طریق شناخت انسان

از دیدگاه مازلو نیازهای انسان به موارد زیر تقسیم می شوند:

نیازهای اولیه:

- نیازهای جسمانی (physiological need)

- نیاز به امنیت (safety need)

- نیاز به وابستگی (affiliation need)

- نیاز به خدمت (asteem need)

- نیاز به خودیابی و کمال (self actualization)

نیازهای ثانویه:

- نیاز به داشتن اندوزی، شناخت و درک پدیده ها Cognitive need

- نیاز به زیبایی و نظم aesthetic need

نکته مهم:

در مدل نیازهای مازلو نکته مهم سلسله مراتبی بودن آن است و این که پاسخ به هر یک شرایط بروز مرحله بعد را فراهم می آورد و تا نیاز قبلی برآورده نشود اصلاً نیاز مرتبه بعد برای انسان طرح نمی گردد ولی نیازهای شناخت و زیبایی شناسی در برآوردن هر یک از نیازهای اصلی پنجگانه مؤثر می باشد. به ویژه نیاز به زیباشناسی که در هر سطحی از برآوردن نیازها مطرح بوده و همه مردم آن را از پایین ترین سطح تا بالاترین سطح مراتب عقلانی درک و بیان می کند. مازلو معتقد است همه مردم نیاز به زیبایی دارند و خصلت آموزشی محیط که در طراحی پارک ها از اهمیت بسیاری برخوردار است از تنوع و کنار هم قرارگیری تجربیات و موقعیت‌های رفتاری ناشی می شود طراحی فضای شهری در حال حاضر از آن جهت دارای پیچیدگی است که گروه های استفاده کننده ناشناخته می باشد و آن زمانی با موفقیت روبرو خواهند بود که بتواند به مجموعه ای از نیازهای انسان پاسخ دهد. تمرکز بر یک سطح از نیازها طرح را در همان محدوده متوقف خواهد نمود و پویایی و سازگاری آن را در ارتباط با استفاده کنندگان مختلف کاهش خواهد داد.

نظریه و تکنیک های ارائه شده توسط New man بر دو نیاز مهم انسان تأکید دارد:

1- ایجاد حس مالکیت

2- ایجاد حس تعلق خاطر

ویلیام وایت در کتاب «زندگی اجتماعی در فضاهای کوچک شهری» می گوید از آنجا که فضاهای عمومی شهری مالکیت خاصی نداشته و هر فرد و گروهی می تواند آن را در اختیار بگیرد و نسبت به آن احساس تملک داشته باشد، به راحتی آسیب پذیرند به ویژه در جوامعی که با بحران های اجتماعی روبرواند. در این صورت راه حل امنیت در فضاهای شهری، حمایت آنها برای استفاده هنجار است به نحوی که افراد ناباب مجبور به ترک این فضاها گردند.

در برایانت پارک با ایجاد تسهیلاتی متحرک برای فروش گل، حضور دست فروشهای کتاب، و کافه ای که به پارک انتقال یافت بعد از مدتی عصبانیت و سردرگمی، قاچاقچیان مواد مخدر را مجبور به ترک آنجا نمود.

جین جاکوب پیشنهاد می کند برای جلوگیری از تبدیل شدن این فضاها به مکان های ناامن باید عناصر جذاب شهری و تأسیسات ورزش در آن استقرار یابد. البته باید توجه داشت که جذابیت با توجه به فرهنگ هر جامعه و معیارهای آن می تواند متفاوت باشد.

Strategies for the built environment

اصول CPTED

رفتارهای خلاف نشان می دهد که تصمیم گیری برای انجام دادن یا ندادن کار خلاف بیشتر تحت تأثیر حس پذیرفتن و ریسک به دام افتادن می باشد تا حس آسودگی ناشی از آزادی. بر پایه این نتایج CPTED استراتژی های اتخاذ شده خود را بر پایه افزایش ریسک تفتیش و دستگیری استوار ساخته است.

استراتژی CPTED در ارتباط با طراحی در جهت کاهش جرم شامل موارد زیر است:

1) قلمرو territoriality

2) نظارت طبیعی (Natural surveillance)

3) روشنایی (lighting)

4) منظرسازی (hand scaping)

5) امنیت فیزیکی (physical security)‌

6) کنترل دسترسی (aecess control)

7) پشتیبانی فعالیت (activity support)

8) نگه داری (maintenance)

1- قلمروها: Territoriality

تقویت قلمروها از طریق افزایش تفاوت میان فضاها و بهبود ارتباط آنها، کنترل جامعه را مسیر می سازد که جدایی قلمروها از طریق حصارها، سنگفرش، علایم، نورپردازی و منظرسازی امکان پذیر است و این عناصر می تواند فضاهای عمومی، نیمه عمومی و خصوصی را از هم متمایز ساخته و کنترل کند همچنین تجربیات نشان می دهد که نگه داری از فضا با حضور فعال و هوشیارانه و درختکاری در اطراف مناطق مسکونی، با استفاده از مکان های مطبوع مانند قرار دادن نیمکت یا راحتی در مناطق رایج محیط های صنعتی و اجتماعی که باعث افزایش جذب استفاده کنندگان شود، باعث افزایش حس امنیت و کاهش جرم می شود. هم پوشانی قلمروها و فراهم نمودن بستری مناسب برای ارتباطات اجتماعی که یکی از نیازهای انسانی است از عوامل مؤثر ایجاد امنیت در فضاهای شهری است.

2- نظارت طبیعی Natural Surveillance

با کمک نظارت طبیعی با افزایش این آگاهی در مردم که در میزان دید قرار دارند فرصت عمل خلاف را محدود می توان کرد.

منظر را طوری طراحی کنید که نظارت کافی را فراهم کند مخصوصاً در نزدیکی ورودی ها،

هنگام طراحی سیستم نورپردازی از ایجاد مکان های کم نور بپرهیزید زیرا دید مناسب ندارد و جزء فضاهای آسیب پذیرند.

فضاهای آسیب پذیر که احتیاج به مراقبت بیشتری دارند شامل:

ورودی، خروجی ها، محوطه پارکینگ، کیوسک تلفن، ایستگاه اتوبوس، فضای بازی کودکان، محیط های یکنواخت و افسرده.

از سیستم امنیتی پر نور نیز بپرهیزید زیرا امکان دارد نور زننده و یا سایه شدید تولید کند که مانع مشاهدات امنیتی می شود.

از عوامل دیگر تأثیرگذار بر نظارت، شکل و فرم کلی فضا ورودی ها می باشد. ایجاد موانع روانشناسانه و نمادین نیز از دیگر عوامل مؤثر برای حفاظت مناطق و ایجاد امنیت در آنها است.

3- روشنایی (lighting)‌

باید از ایجاد نقاط سایه اجتناب نمود. مناطق با آسیب پذیری زیاد و پتانسیل زیاد برای جرم باید روشن تر از مناطقی که برای فعالیت های معمولی طراحی شده است، باشد. هدف روشن شدن جنایت است بدون تمرکز نور بر روی جنایت. کار اصلی که در CPTED به آن توجه می شود این است که نور می تواند در خلق یک احساس درونی نقش داشته باشد. نور می تواند بر روی احساس شخصی در درک زیبایی مؤثر باشد. یک محیط روشن و نشاط بخش خیلی خوشایندتر از یک محیط تاریک مرده است. داشتن یک احساس خوب از محیط اطراف برای توسعه حس غرور و مالکیت بر فضا مؤثر است.

- ازکنتراست شدید نور در منظره بپرهیزید چون در دید چشم ایجاد مشکل می‌کند.

- سیستم نوری را در فضاها در ارتفاع مناسب قرار دهید، به طوریکه چهره مردم را روشن کند و چهره های خلاف کار را بتوان تشخیص داد. از نظر روانشناسی چراغ های چراغ های پیاده روها چنانچه در موقعیتی قرار گیرند که در معرض دید عابرین قرار بگیرد سبب افزایش حس امنیت در آنها می‌شود.(بحرینی،حسین)

5- منظرسازی (landscaping)

چشم انداز عامل مهمی در جلوگیری از جرم می باشد و می تواند همانند یک طرح معماری به طور جامع مؤثر باشد. به عنوان یک حصار سمبلیک می تواند زون ها را از هم جدا کند. حصار تزئینی، سطوح گل، پوشش چمن و ... چشم اندازهایی هستند که می توانند زون ها را تفکیک کنند.

از نقطه نظر نظارت، منظر می تواند یک نقطه بحرانی باشد. در این حالت عادت رشدی گیاهان و مکان آنها در مناطقی که پتانسیل آسیب پذیری دارند حائز اهمیت است.

طبق «قانون نظارت» در راهروهایی که توسط گیاهان ایجاد می شود ارتفاع درختچه باید حداکثر feet 4 و پایین ترین شاخه درخت در ارتفاع feet 6 باشد. و مراقبت کردن فضای بین 3 تا 6 فوت از زمین نسبتاً از میزان آسیب پذیری محیط می کاهد.

کاربرد دیگر منظر در جلوگیری از تبهکاری برانگیختن حس زیبایی است که در این صورت محیط جذاب حس غرور و مالکیت انسان را ترغیب می کند.

6- امنیت فیزیکی (physical security)

مشکل امنیت پروژه های ساختمانی این است که طراحان این سیستم ها با جرم و جنایتکار آشنا نیستند. عواقب تأسف بار این پدیده، در میزان ورود غیر مجاز جنایتکاران به واحدهای مسکونی و تجاری دیده می شود. طرح روشن فکرانه امنیت فیزیکی در موفقیت پروژه ها بسیار کمک می کند. عملکرد صحیح دفاع مسلحانه و رفع ضعف امنیتی از نقطه نظر ساختار معماری می تواند برخورد مؤثری با مشکلات اجتماعی آینده باشد.

CPTED قصد ندارد که با طرح امنیت یک دژ غیر قابل نفوذ ایجاد کند بلکه هدف صرفاً کنترل نامحسوس و صرفه جویی در زمان است.

7- کنترل دسترسی ها (Access Control)

کنترل دسترسی ها از طریق آشکار ساختن تفاوت میان دو فضای عمومی و خصوصی میزان جرم را محدود می کند. در این روش خروجی ها و ورودی ها، حصارها، نورپردازی و محوطه سازی کنترل می شود.

- انتخاب یک نقطه واضح و تعریف شده به عنوان ورودی

- استفاده از ساختمان هایی که مردم برای پذیرش آن رجوع کنند.

- استفاده از ورودی های پر پیچ و خم در استراحت گاههای عمومی

- حذف سطوح مرتفع

- استفاده از یک حصار محکم و بلند و فشرده

8- پشتیبانی فعالیت (activity support)

مکان یابی فعالیت هایی که موجب افزایش نظارت طبیعی در مناطق بحرانی می شود بعنوان مثال مکان یابی گردهمایی برای نظارت طبیعی و کنترل دسترسی و اقدامات حفاظتی جهت ممانعت از فعالیت خلافکاران.

9- نگهداری (maintenance)‌

حفاظت مناسب از چشم اندازها و نورپردازی های محیط، حداقل رساندن اختلال در مکان نظارت و سایر جنبه هایی که می تواند پیش گیری از جرم مؤثر باشد.

پروژه های انجام شده CPTED

* در انگلیس در یکی از میادین که قاچاقچیان مواد مخدر در آن فعالیت داشتند، مدیریت شهری حدود نیمی از نیمکتها را از سطح میدان حذف کرده و قسمت های باز میدان را با نرده های آهنی محصور نمود. این اقدام بطور چشم گیری تعداد قاچاقچیان و مصرف کنندگان مواد مخدر را کاهش داد.

* در آمریکا در پارک Trans America Red Wood Park که بین دو بلوک ساختمان محصور بود. به هنگام شب و مواقع تعطیل این فضا بسته شده و به هنگام روز نیز حضور یک نفر باغبان و یا نگهبان دائمی موجب کاهش افراد ناباب گردیده تا این فضا به عنوان محل تجمع افراد مذکور شناخته نشوند.

* در Boeddeker park که بیشترین مهاجران جوان ویتنامی در آنجا حضور داشتند و امکان زیادی جهت تبادل مواد مخدر و حضور افراد دائم الخمر و بیکار داشت، تمهیداتی اندیشیده شد:

• ایجاد فضاهایی که بخوبی فعال بوده و مانع فعالیت های نابهنجار گردند.
• استفاده از دسترسی که فضا را به دو نیمه می کند و امکان عبور عابرین و ماشین پلیس را فراهم می آورد.
• بستن پارک با در و نرده و محدودیت استفاده از فضای پارک در برخی ساعات.

* در پارک برایانت آمریکا Bryant‌ در منهتن بین میدان تایمز و شعبه مرکزی کتابخانه عمومی نیویورک واقع در اصلی ترین فضای باز این ناحیه تمهیدات زیر صورت گرفت:

اجرای کنترل، حضور هنرمندان، نمایشگاه آثار هنری و صنعتی، غرفه فروش بلیط نیم بها برای برنامه های موسیقی، تسهیلات متحرک برای فروش کتاب و گل، و یک کافه کوچک، افزایش نیمکت ها و افزایش دسترسی به نقاط مختلف، بازسازی پرچین‌ها و ایجاد باغچه های پر گل، فعال تر کردن کتابخانه.

چهار مانع اجرایی CPTED

1- طراحان منظر، مدیران محیط زیست، اعضای انجمن های انفرادی فاقد اطلاعات کافی از اصول CPTED‌ می باشند. برای حل این مشکل منابع اختصاصی مهم و قابل توجیه برای برنامه آموزشی انجمن ها نیاز است.

2- محدودیت برای ایجاد تغییر است. عوامل محدود کننده زیادی در هنگام استفاده از CPTED موجودند، علاوه بر آن منتقدان (اهل شک) سوابق تاریخی و پژوهشی را که اصول CPTED معتبر می سازد رد می کنند.

3- با وجود آگاهی ما از ادعای CPTED به عنوان اکسیری در کاهش جرم و جنایت این روش خیلی کم جایگزین روش سنتی شده است.

4- اصلاح بسیاری از فضاهای ساخته شده موجود که بر اساس اصول CPTED طراحی نشده اند هزینه بردار و از لحاظ سیاسی مشکل و نیازمند تغییرات مهمی در اغلب فضاهای آن است.

نتیجه گیری:

مطالعات نشان می دهد انتخاب روش های کنترل غیر طراحی مثل استفاده از سیستم مدار بسته ، حضور نیروهای امنیتی وسایر روش های مشابه اگر چه موجب بیرون راندن گروه های خاص با با رفتار های ناهنجار از پارک می شود ولی این امر بر استفاده عمومی تاثیر سوء داشته ونارضایتی عمومی را نسبت به استفاده از این فضا ها افزایش می دهد.

کلید حل مسئله حضور گروه های مختلف مردمی در فضا ی پارک هاست واین امر ممکن نیست مگر با خلق فضاهایی که دارای خصوصیت سازگاری وانعطاف پذیری باشند.این فضاها به دلیل قابلیت بالای جذب الگوهای متفاوت وثابت رفتاری، امکان وقوع رفتار های هنجار را در فضا افزایش می دهند.

بین ناهنجاری رفتاری وعدم حضور زنان در فضاهای شهری رابطه مستقیم وجود دارد در واقع فضای مردانه شرائط مساعد تری را در برای بروز رفتار نا هنجار فراهم می کند.

منابع:

1. افشار،دخی." پایان نامه فضا و آسیب های اجتماعی". استاد راهنما بهناز امین زاده. (1380).
2. بحرینی، حسین." تحلیل فضاهای شهری". انتشارات دانشگاه تهران، (1378).
3. سعیدنیا،احمد. "کتاب سبز شهرداری". جلد اول(شهرسازی). انتشارا سازمان شهرداری ها ،(1378).
4. مرتضوی، شهرناز. " روانشناسی محیط" . انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،(1378).
5. مزلو، آبراهام."انگیزش وشخصیت". ترجمه احمد رضوانی. نشر آستان قدس،(1375).
6. لنگ،جان. " آفرینش نظریه معماری نقش علم رفتاری در طراحی محیط". ترجمه دکتر علیرضا عینی فر . انتشارات دانشگاه تهران، (1381).

7. www.cpted .

مرسی ممنون