معماری ایرانی ، در سخن سه نسل از معماران صاحب نظر

- مرحوم استاد محمد کریم پیرنیا
- نادر اردلان
- داراب دیبا
- مرحوم سید هادی میرمیران

سوال:اگر
بنا بود از میان آثار ارزشمند تاریخ معماری ایران آثاری را به عنوان معرف تمام عیارهنر معماری ایران برگزینید،کدام آثار را انتخاب می کردید؟
-پیرنیا:درهر کدام از شش شیوه ی تاریخ معماری ایرانی یک شاهکار هست.اما به یاد می آورم که مرحوم مهندس فروغی تعریف می کردکه یک بار در بوزار پاریس مسابقه ای برگزارکردند و از همه پرسیدند که اگر بخواهید خوش تناسب ترین ساختمان
جهان را معرفی کنید،چه بنایی را انتخاب می کنید؟که گنبد قابوس برنده شده
بود.باید هم میشد،چون حتی کسانی مثل پسران چنگیز هم گفته بودند"این بنا راخراب نکنید،بگذارید باقی بماند تا معلوم شود ما چه چیزهایی را خراب کردیم."و در واقع این بنا بدون هیچگونه تزئین ،گچبری و ... مظهر تناسب و زیبایی است.
ازدیگر شاهکارهای معماری ایرانی نیز می توان به گنبد سلطانیه که البته مجموعه ی کاملی بوده و حالا دیگر نیست اشاره کرد.ساختمان های دوره صفویمثل کاروانسرای مادر شاه،مدرسه مادر شاه(مدرسه چهار باغ)،بازارچه بلند و
همچنین باغ سازی ایرانی نیز در معماری ایرانی متمایز می باشند.

-نادر اردلان:مجموعه ی بازار اصفهان و کاخ- بازار که از میدان کهنه و مسجد جامع سلجوقی متعلق به قرن پنجم شروع می شود تا میدان نقش جهان (قرن دهم) ادامه می یابد و از طریق محورهای دوگانه ی چهارباغ صفوی به پل الله وردیخان وچهار باغ خواجوبه پل زیبای خواجو که نقطه ی اوج این حرکت است و سپس به
زاینده رود میرسد.کل این مجموعه ی شهری عالیترین نمونه ی خطی یک نظام مثبت در جهان است که بیش از صد و پنجاه بنا و چهار باغهای مهم را در یک دوره ی بیش از ششصد ساله به یکدیگر پیوند می زند.این مجموعه محل گردهمایی مردم و
نمونه ی کاملی است که انواع خدمات مورد نیاز زندگی را به طرزی مبتکرانه و استثنایی و به یادماندنی در خود جامی دهد.

- داراب دیبا: در کل سه اثر زیر را بدون درنظر گرفتن اولویت خاص میتوانم مطرح کنم.ساختمانهشت بهشت (اصفهان) به علت تنظیم ارتفاعات با گشایشهای فضایی برای بوجود آوردن نماهایی از درون به منظره ی اطراف و طبیعت؛نظام هندسی استثنایی؛عبور از هندسه ی رابط و میانه به مرکزیت که یکی از ویژگی های مهم طراحی معماری ایران است.
- میدان نقش جهان به علت تداوم فضای شهری و عبور از فضای کلان در جهت به وجود آوردن شاخص شهری؛
- باغ فین کاشان به علت نظام هندسی و تداوم بنا با باغ،حظور آب و گیاه در هماهنگی با نظام کلی.

-سید هادی میرمیران:در میان آثار ارزشمند تاریخ معماری ایران،به نظر من چند اثر در منتهای کمال و زیبایی، مبانی و اصول معماری ایرانی را منعکس می کنند که عبارتند از:تخت جمشید،طاق کسری،گنبد قابوس،مسجد جامع اصفهان،آرامگاه الجایتو،ارگ علیشاه(مسجد جامع تبریز)،مسجد جامع اصفهان،مسجد شیخ لطف الله ،سی و سه پل،پل خواجووعمارت هشت بهشت.ولی اگر بخواهیم از میان این آثار تنها یک اثر را برگزینیم،ترجیح میدهم که مسجد امام اصفهان را انتخاب کنم.این اثر براستی تمامی اصول و ارزشهای معماری ایران را در خود دارد و اگرچه از نظر احجام تشکیل دهنده ی آن و ترکیب این احجام کم نظیر است،آنچه در این بنا شگفت آور و به طور قطع بی نظیر است،همانا فضای بدیع و مسحور کننده ی آن و تنوع و ترکیب مافوق تصور این فضاهاست.در مراتب بعدی می توان به سی و سه پل اصفهان و ارگ علیشاه تبریز
اشاره کرد.

(برگرفته از مجله ی آبادی،سال پنجم ،شماره ی نوزدهم،زمستان هفتاد و چهار)