انسانشناسی معماری

آیا ستون یونانی یک شکل ساختی است یا نماد است؟

والتر آندرا (Walter Anderae) اثر جالبی در 1930 انتشار داد که احتمالا هربرت رید آن را نمی شناخت. آندرا در این کتاب ستون یونانی را بر اساس سبکبندی ویترو (Vitrue ) به سه صورت تقسیم میکند، از لحاظ صوری تجزیه و تحلیل می کند و ان را به مثابۀ دستۀ گیاهی فرض می کند که قابل قیاس با ستون گیاهی مصری است.

س شکل ستون

از نوعی سنت و تغییر مواد شکل گرفته

و نه خلق ناگهانی نابغهوار یک موضوع ازذهن یک معمار.

و یا آنطور که ویترو تعریف می کند نه تنها به عنوان عنصر ساختی مناسب؛ بلکه بیشتر نمادی است که در آغاز به طور طبیعی وجود داشته است. به عبارتی ستون هرگز فقط سبک نبوده است بلکه همواره نشانه بوده است. این خوشۀ متحرک پرتوافکن در صورت اولیه تنها یک عنصر تزیینی و یا کمال هندسی نبوده است. ستون عنصر بی عیبی از یک کل بود و رابطۀ هماهنگی از طبیعت و فن، از پویایی و ایستایی را آشکار می کند. ستون نتیجهی ترکیب مهیج آپولون و دیونوس است. در واقع یک تکۀ ملموس از فلسفه. الگوی هماهنگ در معنی ینگ-یانگ چینی.

در بازسازی فلسفۀ کهن ِ تقابلهای متقارن موضوع بر سر الگویی پیچیده است که هماهنگی مقولات متقابل را به بیان میآورد

(هنر/طبیعت، کرانهمند/بیکرانه، پر/خالی، کثرت/وحدت، ثابت/پویا).

در علامت ایشتار (خوشه نی بسته شده) این عناصر دیده می شوند.

با قرار دادن این فرض که پیشینۀ ستون به نی بسته شده برمیگردد، آندرا پژوهش خود را جلوتر می برد و خاستگاه ستون یونانی را به ستونهای دوران اور (Ur) می رساند. ستون یونانی برای تحول خود چیزهای زیادی را پشت سر گذاشته است. ستون در آغاز مقدس بود، در پناه ایزدبانویی قرار داشت و شهر را نگهبان بود. در یونان، این مفهوم زیر سقف معبد یونانی قرار می گیرد و از آنجا پس از راهی بسیار طولانی به عنوان نماد برگزیدگان اروپایی به تمام دنیا راه می یابد. چیزی عجیب است: نمادپردازی ستون به این گونه از خود سنگ هم مستمرتر است.

باید توجه داشت که مسئلۀ ابتدایی فقط آن نیست که در مورد قبایل پیگمنها در آفریقا دیده می شود، بلکه ابتدایی بسیار زیاد است، به گفتۀ آندرا ابتدایی آن جاست که جستجویش می کنیم.

سودور مردم شناسی معماری را

در صورتهای بنیادین هندسی

کلبه ها و خانه های ایتالیا که امروزه به عنوان بخشی از پیشتاریخ مدیترانه باقی مانده اند، جستجو می کند. اما دیدیم که هنوز چیزی پنهان وجود دارد. جهان هنوز درست کشف نشده است. دیدیم که رید این مسئله را در پیچیدگی کهن نماد فضا و دین جستجو می کرد. و آندرا با خوشۀ مبدلشده به ستونش، فلسفۀ فسیل شدهای را برای ما قابل درک می کند.

بر این اساس در انسان شناسی معماری مسئلۀ میمونهای انسان نما نیز مطرح است که مدام در حال مهاجرتند و روزی 10 کیلومتر راه می روند و به هر جا که می رسند، آشیانه می سازند. آنها بر روی هم، در طول عمر سی سالهشان 10950 آشیانه می سازند. و همین الگوی روند ساخت، برای انسان نیز اهمیت خاصی می تواند داشته باشد.

نتیجهگیری:

این طرح کلی کوتاه، ناظر بر این است که

انسان شناسی معماری دارای دو نگرش اساسی متفاوت است.

از یکسو، انسان شناسی معماری را باید چون چهارچوبی تلقی کرد

، برای نظریۀ معماری عمل گرایانهای که می تواند به بینش های تازه ای در اهمیت مطلق معماری برای انسان دست یابد. اکنون نظریۀ طراحی میتواند مفاهیم تازه، انسانی و دارای اعتبار فراگیر را رشد دهد که چون از این پس نه تنها بر زیبائی شناسی بلکه بر انسانشناسی متکی هستند، ممکن است قابل اعتماد باشند.

نظریۀ معماری سازگار با نوع انسان! این جا یکی از مهم ترین بینش ها این است: از آنجا که معماری و مفاهیم فضائی ضمنی اش اینک در ابعاد انسان شناسانه دیده می شوند و در ارتباط نزدیک با شکلگیری فرهنگ انسانی قراردارند، شکل هائی که توسط خود معماری ارائه می شوند، میتوانند اهمیت تازه ای فراتر از "تاریخ سبک ها"ی مورخان بهدست آورند. شاید ما ناگهان اصولی از معماری را کشف کنیم که دارای اعتبار جهانی باشند، بهعنوان مثال، جفت های مکملی چون راه و مکان، یا پویائیهای شکلی مرتبط با عناصر ایستا، درون همان شکل. در بررسی چشمگیرش از معماری مقدس در فرهنگهای متعالی آفریقاـاروپاـآسیا� �ی، داگوبرت فرای (Dagobert Frey )در همان سال های چهل (1947) اصول مکملی مشابه با اصول فوق را نشان دادهاست که در منطقهی چندفرهنگی وسیعی شایعاند.

معمار میتواند از این اصول، چون شرائط بنیادین انسان شناسانه، الهام گیرد و می تواند با شکل دادن به نظائری چون آستانه ها، درها، پیشورودی ها و غیره به این اصول معنای تازه ببخشد. مفاهیم شکلی سنتی میتوانند معنای انسان شناسانهی تازه بگیرند اگر نقش شکلدهنده شان بهناگهان در اصطلاحات انسان شناسانه شناخته شود. کمپوزیسیون های معماری ممکن است بار دیگر دارای ارزش واقعی شوند. بیشک این نیز آشکار خواهد شد که چگونه معمار امروزی، بهصورتی جاهلانه، پیچیدگی اجتماعی و معنوی معماری را بهکار می برد.

از سوی دیگر، این واقعیت که معماری هرگز به خود زحمت نداد تا پژوهش علمی خود را پدید آورد،

اکنون چون قصوری بخشش ناپذیر دیده خواهد شد. شاید این انسان شناسی است که علوم انسانی در جست وجویش بوده اند. واضح است که پژوهش نظام مندش پرسشها و پاسخ های تازه و نامنتظری را در مورد گذشتۀ انسان پیش خواهدکشید. آیا حالت عمودی بدن انسان در ارتباط با بناهای ابتدائی که در نوع سادۀ آشیانه های زمینی برج مانند پونگیدها (Pongids ) دیده می شوند، نیست؟ آیا توانائی دست انسان در گرفتن اشیاء، در نتیجهی بهکاربردنش در ساخت و سازها، رشد نکرده است؟ رشد مغز چی؟ آیا در ارتباط با تفاوتگذاری در روندهای معماری نبوده است؟ و آیا معماری معناشناختی بود که ساختارهائی را فراهم کرد تا انسان براساس آن ها محیط اولیهاش را سازمان دهد؟

درهرحال، تصویر گروه های میمون های برتر، که در حال جمع آوری غذا و ساختن آشیانه های یکشبه شان (چون هرشب) با صلح و آرامش گرد قلمروی به خوبی مشخص شده شان میچرخند، آغاز پیشـفرهنگی انسانی کاملاً متفاوتی را نسبت به نمایش دسته های شکارچی و قاتل که توسط باستان شناسان و کهنـانسان شناسان بازسازی شده است، نشان می دهد. این نمایش های خون تشنه براساس تصور فرضی انسان اولیهی ابزارساز و اسلحه ساز شکل گرفته اند. شاید ده بیست سال دیگر به تصویرهای خونینی خواهیم خندید که برای کودکانمان در کتاب های مدرسه بهعنوان حقانیت پیش رفت و داروینیسم اجتماعی ثبت کرده ایم. شاید آن روز تصور یک انسان اولیۀ سازنده به پیدایش جامعه ای انسانی تر و سازنده تر کمک کند